ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΡΟΜΑ

Την 2α Αυγούστου, τιμάμε τη μνήμη των εκατοντάδων χιλιάδων Ευρωπαίων Ρομά που βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν μαζικά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί και των συνεργατών τους. Η Γενοκτονία των Ρομά ή το Ποράιμος που στην ρομανί γλώσσα σημαίνει αφανισμός,  αποτελεί τη σκληρότερη δοκιμασία στην  ιστορία του λαού αυτού – ενός λαού που κουβαλά στις πλάτες του μια μακρά ιστορία, γεμάτη διωγμούς και βάσανα.

Για αιώνες, οι Ρομά αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία, διώξεις, ειδικούς νόμους και διακρίσεις σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ήδη πριν την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και την διασπορά των ιδεών της φυλετικής καθαρότητας, υπήρξε πληθώρα μελετών, νόμων, και σχεδίων «αντιμετώπισης» των Τσιγγάνων. Ενδεικτική της κατάστασης και των διώξεων που βίωναν χιλιάδες Ρομά στην Ευρώπη το διάστημα εκείνο, υπήρξε η σύσταση «Υπηρεσίας Πληροφοριών Τσιγγάνων» στα τέλη του 19ου αιώνα από την αστυνομική διεύθυνση του Μονάχου, με σκοπό την δημιουργία φακέλων για όλους τους Ρομά που ζούσαν στις χώρες γερμανικής επιρροής. Τα πορίσματα της Υπηρεσίας Πληροφοριών Τσιγγάνων οδήγησαν,  το 1905, στην συγγραφή της Τσιγγάνικης Βίβλου [Zigeuner Buch, A. Dillman]: μιας εκτενούς «μελέτης» για τους Τσιγγάνους από τον επικεφαλής της προαναφερθείσας υπηρεσίας Α. Ντίλμαν, ο οποίος τόνιζε πως η ομάδα αυτή αποτελεί «απειλή» και «μάστιγα» για την κοινωνία, πως θα πρέπει να αποφευχθεί με κάθε τρόπο η ανάμειξη του γερμανικού γονιδίου με αυτό των Τσιγγάνων και επιπλέον, εντός του βιβλίου αυτού μπορούσε κανείς να βρει καταλόγους με ονόματα και φωτογραφίες Ρομά πολιτών, συνοδευόμενες από όσα στοιχεία είχε συλλέξει η Υπηρεσία Πληροφοριών.

Τα πορίσματα του Ντίλμαν, αποτέλεσαν την βάση πάνω στην οποία χτίστηκε η θεωρία περί «φυλετικής κατωτερότητας» των Ρομά, θεωρία η οποία οδήγησε λίγα χρόνια αργότερα στην προσπάθεια αφανισμού τους από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους.

Όταν οι Ναζί ανέλαβαν την εξουσία, η επίλυση του «τσιγγάνικου ζητήματος» βρέθηκε ψηλά στην ατζέντα τους.  Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’30, οι Ρομά «μελετήθηκαν» από τους Ναζί επιστήμονες του Τμήματος Φυλετικής Υγιεινής και Πληθυσμιακής Βιολογίας και ταξινομήθηκαν ως γενετικά κατώτερες ομάδες, που ζουν εκτός κοινωνίας έχοντας γενετική προδιάθεση στην εγκληματικότητα και την ζητιανιά. Έτσι σταδιακά, η ως τότε κατεύθυνση της απομάκρυνσης και του περιορισμού των ενοχλητικών και παραβατικών Τσιγγάνων άλλαξε πορεία και μετασχηματίστηκε σε σχέδιο εξόντωσης ενός ολόκληρου λαού.

Το 1935, ως απόρροια των Νόμων της Νυρεμβέργης και της προστασίας του γερμανικού αίματος και τιμής, επιβλήθηκαν αυστηροί περιορισμοί στους Ρομά. Το 1937, οι Ρομά όπως και οι Εβραίοι υποβιβάστηκαν σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας, στερούμενοι όλων των δικαιωμάτων τους ως πολίτες. Την ίδια χρονιά, το τιμόνι για την «καταπολέμηση» των Ρομά βρισκόταν πλέον στα χέρια του Χάινριχ Χίμλερ. Πολλοί Ρομά υποχρεώθηκαν να μεταβούν σε κλειστούς καταυλισμούς στα περίχωρα των πόλεων, όπου φυλάσσονταν και καταγράφονταν από την αστυνομία του Ράιχ, ενώ μερικοί άλλοι κατάφεραν να διαφύγουν σε γειτονικές χώρες. Τον Ιούνιο του 1938, κηρύχθηκε σε όλη την Γερμανία η «Εβδομάδα Κάθαρσης Τσιγγάνων» ενώ την ίδια χρονιά εντοπίζεται η πρώτη αναφορά για την «Τελική λύση του Τσιγγάνικου ζητήματος» ακολουθούμενη από διάταγμα που περιλάμβανε τις βασικές αρχές και κανονισμούς για τον οριστικό διαχωρισμό του γερμανικού έθνους από την μιαρή φυλή των Τσιγγάνων.

Το 1939, σύμφωνα με εγκύκλιο που εξέδωσε το Γραφείο Φυλετικής Υγιεινής, οι Τσιγγάνοι έπρεπε να αντιμετωπιστούν ως νόσος μοναδική θεραπεία της οποίας ήταν η εξόντωση. Οι Ρομά ξεκίνησαν να μεταφέρονται σε ειδικά τμήματα των στρατοπέδων συγκέντρωσης, ενώ το 1940 πραγματοποιήθηκε η πρώτη μαζική εξόντωση 250 παιδιών Ρομά προερχόμενων από την Τσεχία, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ. Τον Δεκέμβριο του 1941, με διαταγή του Χίμλερ έπρεπε να μεταφερθούν στο στρατόπεδο Άουσβιτς- Μπίρκεναου όλοι οι Ρομά της Δυτικής Ευρώπης με σκοπό να εξοντωθούν. Μέχρι την εξόντωση τους στους θαλάμους αερίων, οι Ρομά υπέστησαν απάνθρωπα βασανιστήρια ενώ δεν γλύτωσαν ούτε από τα φρικτά ιατρικά πειράματα του Γιόσεφ Μένγκελε. Την νύχτα της 2ας Αυγούστου του 1944, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς – Μπίρκεναου δόθηκε η τελευταία εντολή εξολόθρευσης των Ρομά κρατουμένων: περίπου 2.900 παιδιά και ενήλικες θανατώθηκαν στους θαλάμους αερίων.

Ακόμα και σήμερα, πολλά από τα παραπάνω παραμένουν υποφωτισμένα και άγνωστα σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Σύμφωνα με τους μελετητές, ο αριθμός των Ρομά θυμάτων του Ολοκαυτώματος κυμαίνεται μεταξύ 500.000 – 2.000.000 ανθρώπων, δηλαδή του 25 με 50% του τότε πληθυσμού των Ρομά της  Ναζιστικής Γερμανίας, των δυνάμεων του Άξονα καθώς και χωρών που βρίσκονταν υπό ναζιστική κατοχή. Η αριθμητική απόκλιση καθώς και η έλλειψη σημαντικών στοιχείων για όσα υπέστησαν το διάστημα αυτό σχετίζονται με την μεγάλη καθυστέρηση της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Ρομά καθώς και των σχετικών ερευνών. Αρκετές είναι πλέον οι χώρες που έχουν αναγνωρίσει την Γενοκτονία, όμως η αναγνώριση αποτελεί μόνο την αρχή του αγώνα μας ενάντια στην λήθη. Ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος απόδοσης τιμής σε όσες και όσους χάθηκαν κατά το Ολοκαύτωμα των Ρομά είναι η επίμονη ανάδειξη της ιστορίας τους, ώστε αυτή να μην επαναληφθεί ποτέ ξανά.

*Βασική πηγή για το παραπάνω κείμενο αποτελεί η σημαίνουσα μελέτη του ρομανολόγου Ιαν Χάνκοκ, η οποία κυκλοφορεί μεταφρασμένη στα ελληνικά και αξίζει να διαβαστεί.